گزارشگر

سامان فرجی

خوزستان ، استانی وسیع ، پر جمعیت و پر مسئله است و علی رغم تامین بودجه های مناسب و عزم دولت های مختلف برای رفع مشکلات آن، به دلیل پیچیدگی ها و عدم شناخت یا عدم انعکاس مسایلش همواره استانداران آن باناکامی مواجه بوده اند.

در آستانه انتخاب استاندار جدید باید توجه داشت که وسعت و جمعیت زیاد آن و تعدد کانون های قدرت و مراکز تصمیم گیری و منافع سرشاری که ذی نفعان فرا استانی برای خود در اینجا رقم زده اند، باز اندیشی در شیوه سنتی اداره استان را می طلبد.

طی سال های اخیر، تجربه انتخاب استانداران ویژه و فرمانداری های ویژه در سه شهر آن هم نتوانست مشکلات عمیق و ساختاری این استان را رفع کند.

مگر آنکه استان خوزستان کوچکتر و به تبع دوگانه بهره مندتر - نابهره مند به دونیمه شرقی و غربی و (نه شمالی و جنوبی) تقسیم شود.

خوزستان غربی شامل دزفول(به استثنا سردشت) شوشتر،اندیمشک،شوش،کرخه، اهواز،کارون، آبادان، اروندکنار ، شادگان، خرمشهر، دشت آزادگان، سوسنگرد، هویزه، حمیدیه، بستان و..است.

خوزستان شرقی شامل ایذه، باغ ملک، دهدز، قلعه تل،‌ مسجدسلیمان، اندیکا، لالی، هفتکل، نفت سفید، گتوند، سردشت، رامهرمز، رامشیر، زیدون، بهبهان، امیدیه، آغاجری، میانکوه، هندیجان، ماهشهر است.

خوزستان شرقی اگرچه از لحاظ مساحت به اندازه خوزستان غربی است و بلحاظ جمعیت نیز قریب به دو پنجم جمعیت کل خوزستان را در خود جاداده، اما کمتر از بیست درصد امکانات و اقتضائات توسعه و قدرت را دارد، با یک نگاه سطحی می توان دریافت که اکثریت مطلق زیرساختهای توسعه و کانونهای قدرت و ثروت در خوزستان غربی متمرکز و انباشت شده اند و خوزستان شرقی به دلیل بیرون ماندن از روند توسعه، به منطقه ی فراموش شده ایران بدل گشته است.

از ۶ نماینده مجلس خبرگان رهبری خوزستان، هر ۶ نماینده از قسمت غربی خوزستان اند.

از ۱۸نماینده حال حاضر مجلس بلحاظ ساختاری۱۳ نماینده از خوزستان غربی اند و تنها ۵ نماینده از خوزستان شرقی می توانند صاحب کرسی باشند، اکثر رجال متنفذ ملی صاحب اختیار از خوزستان غربی اند و این موضوع خود در توسعه بیشتر این مناطق موثر است.

فرودگاههای مهم استان شامل فرودگاه اهواز ، دزفول، و آبادان در خوزستان غربی قرار دارند و بالتبع

مقصد اکثریت مطلق سفرهای مسئولین کشوری، روسای جمهور و وزرا به خوزستان غربی است.

(در شرق استان تنها فرودگاه ماهشهر در بعضی روزهای هفته فعال است)

تاثیر سد سازی در غرب خوزستان به زیر کشت آبی رفتن اراضی با استفاده از آب سدهای گتوند، دز و کرخه بوده است، در حالی که سدسازی ها در شرق خوزستان موجب سلب مالکیت مردم از اراضی کشاورزی، نابودی روستاها و کوچ اجباری مردم شده است.

 اراضی شرق خوزستان اکثرا کم بضاعت ودیم و در قطعات کوچک و در نتیجه درآمد کشاورزان پایین است.

اما قطعات زمینهای غرب استان با مساحت های بالاتر و سرانه مساحت اراضی تحت تملک کشاورز در غرب خوزستان و نتیجتا سرانه در آمد کشاورز غرب استان بیشتر است.

اگر آماری از سرانه مساحت قطعات کشت آبی گرفته شود و امکانی برای ارزیابی درآمد کشاورزان شرق وغرب استان فراهم شود، معلوم می گردد که کشاورز شرق استان محرومتر از غرب استان است.

اغلب پروژه های مهم استان و امتیازات در چهل سال گذشته، مثل طرح توسعه نیشکر، طرح تسطیح و آبیاری ۵۵۰هزارهکتاری، مکانیزه کردن کشاورزی، پروژه های بزرگ شیلاتی پرورش ماهی و میگو، شهرکهای صنعتی، منطقه آزاد، طرح گردشگری ساحل سازی کارون، ماشینهای اروندی ، پروژه های مهم نفتی، پالایشگاه ها، پروژه های گردشگری و مقصد سفرهای استانی و توریستهای خارجی ، طرح راهیان نور، طرح پیاده روی اربعین، پایانه های مرزی چزابه و شلمچه و مقصد سفرهای بازار پر جنب وجوش ته لنجی و تجارت خرد چمدانی و امکان تجارت عمده باعراق و کویت در غرب خوزستان است ، اما مقصد طرح های محرومیت زدایی نمایشی هم فال وتماشای اردوهای جهادی و طرح برکت و گروه های خیریه و ...شرق خوزستان است (تا رزومه پر آب وتابی برای هنرپیشه های اردوی جهادی و گرفتن عکس یادگاری بافقر و فلاکت مردمی باشد که خود محصول سیاستهای تبعیض آمیز وایدئولوژیک است)

شرق استان مرکز منابع آب و نفت، مواد معدنی خام ، چوب - ذغال سنگ خام ، نیروی ارزان قیمت کار و...است و در غرب استان اغلب کارخانه های فرآوری و شرکت های فولاد، لوله سازی، کارخانه های هفتگانه شکر، شرکتهای خصوصی بزرگ عمرانی، شرکتهای بزرگ حمل و نقل ...و...وصنایع پایین دستی قرار دارد.

همه ادارات کل استان در خوزستان غربی اند، سه فرمانداری ویژه خرمشهر، دزفول و آبادان در خوزستان غربی اند. خطوط و ایستگاه های اصلی راه آهن و همه جاده های اصلی و مهم استان درخوزستان غربی اند. جاده های شرق خوزستان، جاده های مرگ نا ایمن و دارای بیشترین آمار تصادفات منجر به فوت است.

رادیو تلوزیون مرکز اهواز ، مرکز آبادان و مرکز دزفول همگی در خوزستان غربی متمرکز شده و قدرت رسانه های ملی و محلی وامکان انعکاس و تعریف اولویتها و تعیین شاخص مشکلات در اختیار خوزستان غربی است.

همه رسانه های اثرگذار و اغلب ، انتشاراتی ها وچاپخانه ها، دفاتر احزاب و ان جی او ها و مراکز دانشگاهی و علمی و حتا حوزه های اثرگذار علمیه و کلا کانون های قدرت و ثروت و امور فرهنگی درخوزستان غربی اند و چنانچه ترنور و گردش مالی حسابهای شخصی از بانکها اخذ شود، تفاوت فاحش میانگین و سرانه درآمدی خانوارها و مشاغل گویای همه چیز خواهد بود.

به دلیل سیطره نگاه تبعیض آمیز ایدئولوژیک حق حیات و توسعه خوزستان شرقی ، در چهل سال اخیر مورد غفلت واقع شده و ترک خانه جوانان به قصد یافتن شغل، بالارفتن سن ازدواج، ترک تحصیل ، مرگ بر اثر سوانح کار یا تصادفات رانندگی، سرانه بهداشتی پایین، آمار بالای بیکاری و خودکشی و مهاجرت و...میان دو نیمه خوزستان غربی و شرقی تفاوت قابل تاملی دارد، از این روست که اغلب نا آرامیها و مشکلات حاد امنیتی سالهای اخیر مثل نا آرامی های ایذه، مسجدسلیمان، بهبهان و ماهشهر در سالهای اخیر در خوزستان شرقی اتفاق افتاده که نشان دهنده انباشت معضلات اجتماعی و اقتصادی در آنجاست.

زمینه های تاریخی:

با پیروزی انقلاب اسلامی و اولویت یافتن نگاه های ایدئولوژیک و امنیتی بر مدیریت استان، تا مدتها اقوام بزرگ بختیاری و عرب در خوزستان از قدرت طرد و تبعیض نا نوشته ای که حاکی از نگرانی های امنیتی بود نسبت به آنان روا می شد .

شهر نفتخیز مسجدسلیمان، که در جریانات منتهی به انقلاب بستر آماده ای برای فعالیت جریانات چپ داشت، مورد اتهام ترین شهر از نگاه ایدئولوژیک جدید قرار گرفت، بنحویکه برای استعلام پرونده امنیتی اکثر نیروهای سیاسی و فعالین آن می بایست به شهر دزفول که کانون جدید قدرت در استان بود مراجعه می شد. 

بالتبع مسجدسلیمان ، شهرهای ایذه هفتکل ،لالی و...اینچنین وضعی یافتند.

مسجدسلیمان از دوره انحلال ایالت بختیاری در ۱۳۱۶ تا دوره اداره شدن آن توسط انگلیسی ها همواره یک کانون سیاسی اقتصادی مهم بود که با پیروزی انقلاب، بخش زیادی از اختیارات اداره این شهرستان به اهواز و دزفول سپرده شد.

از طرفی جامعه عرب خوزستان هم، در سالهای جنگ به دلیل برخی فعالیتهای استخباراتی کشور عراق در طول جنگ تحمیلی و پس از آن فعالیت برخی جریانات واگرا مورد سو ظن بود.

جامعه عرب با عنایت به هوشمندی نخبگان و با توجه به صبغه های مذهبی که ریشه در هویت قومی خود داشت توانست طی بیست سال گذشته رفته رفته بر این تبعیض ایدئولوژیک فایق آید و با شعار قوم «ولایتمدار» و «ولایت پذیر» خود را باز آرایی و دستکم بخش مهمی از نگاه های تبعیض آمیز ایدئولوژیک دور کند تا جائیکه اشخاصی چون علی شمخانی به بالاترین مقامات امنیتی دست پیدا کردند، هرچند رشد نخبگان عرب نه یک رشد دسته جمعی بلکه فردی و خانوادگی بود و هنوز جمع زیادی از قومیت عرب در مشکلات معیشتی و بیکاری باقی مانده اند.

اما وضع در جامعه بختیاری استان به این منوال پیش نرفت و انگ های باقی مانده از جریانات اول انقلاب همچون، انگ مارکسیستی، انگ بی تقوایی، انگ باستانگرایی و... همواره شایستگی جوانان بختیاری را مخدوش کرد.

این نگاه تبعیض آمیز موجب طرد نخبگان و مهاجرت یاگوشه نشینی آنان از قدرت و عدم ایجاد انسجام و اتحاد فکری برای مطالبه گری بدیهیات توسعه شد.

طی این مدت تاخیر در انطباق یافتن نگاه ایدئولوژیک در نظام اسلامی با بختیاری در بدنه اجتماعی صدمات شدیدی را وارد کرد، که کمترین آن ایجاد فاصله عاطفی میان بخشی از جامعه با نظام است، به نحوی که بر اثر همین نگاه ها جامعه بختیاری در دهه اخیر به قوم فرودست استان در مناسبات قدرت و ثروت تبدیل و مناطق شرقی به مناطق کم برخوردار و نا آرام سال های اخیر خوزستان بدل شدند.

 تنها نهاد باقی مانده که امکان چانه زنی با قدرت را دارد، نهاد نمایندگی مجلس بود که توان مطالبه گری و مدیریت مشکلات خوزستان شرقی را ندارند. 

لذا وزارت کشور به منظور انحام وظایف قانونی خود در اداره بهتر کشور و توزیع عادلانه ثروت، توسعه زیرساخت های مناطق شرقی و پیشگیری از تکرار بحران‌های اجتماعی بالقوه ای که در این منطقه با اندک جرقه ای بالفعل می شوند، می بایست چاره اندیشی مناسب ومنصفانه ای را در پیش گیرد تا تبعیضات ساختاری وایدئولوژیک به حداقل برسند، تفکیک میان قسمت غربی و شرقی استان و تاسیس استان خوزستان شرقی راهی برای سامان دادن به این وضع است .